İsrail hükümetinin Meclis’ten geçirmek istediği yargı düzenlemesine karşı ülke genelinde haftalardır kitlesel protestolar sürerken, Başbakan Binyamin Netanyahu üzerindeki baskı artıyor.
Ülkede Yargıtay’ın yetkilerine son veren, yargının yargıçların seçiminde etkisini azaltan ve yargının yetkilerini sona erdirmeyi amaçlayan yasa tasarısı, Netanyahu liderliğindeki aşırı sağ koalisyon hükümetine yansımaları artırıyor. yargı yasama ve yürütmeden yanadır.
Yargının yetkilerini sona erdiren yasa tasarısında Netanyahu hükümeti taviz vermezse İsrail’de benzeri görülmemiş bir anayasal krizin çıkmasından endişe ediliyor.
Ülke çapında protestolar
Ülkede Netanyahu hükümetinin yargı düzenlemesine karşı 9 haftadır her Cumartesi günü kitlesel gösteriler yapılıyor.
Başta Tel Aviv olmak üzere ülkenin onlarca noktasında ve Hayfa, Batı Kudüs, Birussebi ve Netanya gibi büyük şehirlerde düzenlenen gösterilere on binlerce İsrailli katılıyor.
Gösterilere sivil toplum kuruluşları, hukukçular ve ileri teknoloji ve sağlık dairesi gibi meslek gruplarının yanı sıra muhalefet liderleri, siyasetçiler ve eski devlet yetkilileri de katılıyor.
1996-1999 ve 2009-2021 yıllarında 15 yıl başbakanlık yapan Netanyahu, bu yılın başında yeniden iktidara gelene kadar “en uzun süre başbakanlık yapan siyasetçi” konumunda. ülkede kendisine yönelik protestolara yabancı değil.
Ancak sokağa çıkan sivillerin yanı sıra başta ordu olmak üzere devlet kurumlarından kişilerin de yargı düzenlemesini protesto eden açıklamalar ve hareketler yapması ülkede bir ilk olarak göze çarpıyor.
Muhalefet tepkisi
İsrail’de muhalefet, Başbakan Binyamin Netanyahu’nun tartışmalı yargı düzenlemesinde geri adım atmayı reddetmesiyle ülkenin bir krize sürüklendiğini savunuyor.
İsrail muhalefetinin önde gelen iki ismi, eski Başbakan ve Yesh Atid (Bir Gelecek Var) Partisi genel başkanı Yair Lapid ile Mavi-Beyaz İttifakı başkanı Benny Gantz, dün yaptıkları ortak yazılı açıklamayla Başbakan’ı uyardı.
İki lider yaptıkları açıklamada, “İsrail’in birliği için tüm çabalarımız ayaklar altına alındı ve reddedildi. İsrail ulusal bir acil durumun eşiğinde, ancak Netanyahu durmayı reddediyor.” ifadeler yer aldı.
Açıklamada, İsrail Devlet Başkanı Isaac Herzog’un ülkede haftalardır tartışma ve kitlesel protestolara neden olan yargı düzenlemesi konusunda hükümetle muhalefet arasında uzlaşma sağlamaya yönelik girişimlerine de değinildi ve şu ifadeler kullanıldı:
“Cumhurbaşkanı’nın geniş kapsamlı müzakerelere ve anlaşmaya varma çabalarına derinden saygı duyuyor ve takdir ediyoruz. Ancak Netanyahu, demokrasinin ve halkın birliğinin korunmasına yol açacak adil ve etkili müzakerelere ulaşmak için sürecin ilerleme kaydettiğini kaydetti. Söz konusu düzenlemenin Meclis’e tam, kapsamlı ve gerçek şekliyle durdurulduğu beyan edilmelidir.”
İsrailli yedek askerler “adli protesto”
Yargı düzenlemesine İsrail ordusu içinden gelen tepkiler, hükümet üzerindeki baskıyı yeni bir boyuta taşıdı.
Orduda görev yapan 37 yedek savaş pilotu, yargının yetkilerini kısıtlayan yasa tasarısına tepki olarak 8 Mart’ta yapılacak eğitime katılmayacağını 5 Mart’ta açıklamıştı.
Aynı formda İsrail ordusuna bağlı siber güçlere bağlı albay, teğmen ve tümgenerallerin de aralarında bulunduğu 150 civarında işçi, yargısal düzenleme durdurulmadığı takdirde bundan sonraki eğitimlere katılmayacağını açıkladı.
Ayrıca İsrail ordusundan emekli olan tüm hava kuvvetleri komutanları da Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant’a “ülkedeki gelişmelerden duydukları endişeyi dile getiren” ve “savaş pilotlarının adımlarını destekleyen” bir mektup gönderdi.
İsrail ordusundaki farklı güç ve birliklerden bazı yedek askerler de aynı nedenle eğitime katılmayacaklarını açıkladı.
Ordu yetkilileri ise Netanyahu’nun “yargı reformu” paketine karşı son haftalarda artan protestoların ardından “yedek sistemde” büyük bir krizin ortaya çıkmasından endişe ediyor.
Eski İsrail Hava Kuvvetleri komutanı Eliezer Shkedi, ordunun yedek asker olarak hizmet vermeyi reddetme tehdidine karşı çıkarken, hükümetin adli düzenleme planını durdurması gerektiği konusunda uyardı.
Shkedi, İsrail’in “Kanal 12” televizyonuna “toplumun ölümcül parçalanmasını önlemek için söz konusu yasa tasarısının durdurulması ve bir anlaşmaya varılması gerektiğini” söyledi.
Buna cevaben Başbakan Benjamin Netanyahu, yedek kuvvetlerin kararına tepki gösterdi ve askeri tatbikatlara katılmayı reddetmelerinin “varoluşsal bir tehdit” oluşturduğunu söyledi.
Netanyahu, “Bu toplumda protestoya yer var, anlaşmazlığa yer var ama görevi reddetmeye yer yok” dedi. dedi.
İsrail Genelkurmay Başkanı Netanyahu’ya
İsrail Genelkurmay Başkanı Herzi Halevi de Başbakan Binyamin Netanyahu’yu yedek askerlerin tatbikatlara katılmayı reddetmesinin “ordu içinde yayılabileceği” konusunda uyardı.
İsrail basınına yansıyan haberlere göre, Genelkurmay Başkanı Halevi dün Netanyahu ile, aralarında savaş pilotları ve siber güvenlik uzmanlarının da bulunduğu yedek kuvvetlerin hükümetin yargı düzenlemelerini gerekçe göstererek eğitimlere katılmamasına ilişkin bir görüşme yaptı.
Halevi, bu konudaki kaygılarını Netanyahu’ya aktararak, “Orduda askerlik yasağının yaygınlaşmasından ve askerlik hizmetinin reddi tartışmasından çok kaygılıyım. Bu, İsrail ordusunun harekât kabiliyetine zarar verebilir.” terimleri kullandı.
Halevi’nin de aynı uyarıyı Savunma Bakanı Yoav Gallant ile paylaştığı kaydedildi.
Muhalefetteki Mavi-Beyaz İttifakı lideri ve eski Savunma Bakanı Benny Gantz da askerlerin protesto kararını eleştiren Netanyahu’ya tepki gösterdi.
Gantz dün Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Ordudan siyaseti çıkarmak isteyenler orduda siyaset yapmasınlar. İlk reddeden sizsiniz Netanyahu. Darbeyi (yargı düzenlemesini) durduran sizsiniz ve müzakereleri başlatmayı reddettiniz. İsrailli yurtseverlerin çağrılarını duymayı reddederek tüm ülkeyi kaosa sürüklediniz.” sözlerini verdi.
Başkan Herzog bir ‘diyalog masası’ kurmaya çalışıyor
Söz konusu yargı düzenlemesinde gelinen noktayı İsrail için “tarihi bir kriz” olarak değerlendiren Başkan Isaac Herzog, siyasi partileri uzlaşmacı çözümler bulmak için ikili diyalog masasına getirmeye çalışıyor.
Dün bir grup İsrailli yerel yetkilinin resepsiyonunda konuşan Herzog, “Bizi içeriden yok etmekle tehdit eden tarihi bir krizin içindeyiz” dedi.
Herzog çekincelerini şu sözlerle dile getirdi:
“İsrail devleti için en zor zamanlardan birindeyiz. Bir paradoks gibi görünüyor, değil mi? Füze yok, siren yok, kırmızı alarm yok. Ancak bunun çok büyük bir ulusal tehlike olduğunu derinden biliyoruz.”
İsrail’de hükümet bir yandan adli düzenlemeyi adım adım geçirme yolunda ilerleme kaydederken, diğer yandan Başkan Herzog bu konuda karşıt tarafları bir araya getirmek için büyük çaba harcıyor.
Herzog’un uzlaşma davetlerine net bir yanıt vermeyen hükümet, söz konusu maddeyi Meclis’ten kaldırmaya kararlı görünüyor.
Muhalefet lideri Yair Lapid, koalisyon hükümetini Herzog’u dinlemeye ve yasa tasarısını “derhal” durdurmaya çağırdı.
Lapid, Twitter hesabından, “Koalisyona sesleniyorum, Cumhurbaşkanı’nı dinleyin! Tasarının askıya alındığını derhal duyurun ve taslağı masaya oturalım.” paylaştı.
İsrail’i bekleyen iki seçenek
Aralık 2022’de Netanyahu hükümetinin kurulmasından bu yana devam eden protestoların, sürpriz olmadığı takdirde Nisan ayında yasanın nihai kabulüne kadar devam etmesi bekleniyor.
İsrail’in iki seçeneği var: “Hükümet ve muhalefet oturup bir uzlaşmaya varmak” veya “taraflar mevcut duruşlarını sürdürmek”. Son seçeneğin gerçekleşmesi halinde, yasa tasarılarının önümüzdeki ay Meclis’te nihai onayını alması bekleniyor.
İsrail hükümeti parlamento çoğunluğuna güveniyor ve başta Yüksek Mahkeme olmak üzere yargının gücünü yasama ve yürütme lehine sınırlamak istiyor.
Hükümetin yargıya müdahalesi olarak görülen yasa tasarısı, hem idari yapı hem de hukuk sistemi açısından ülkede on yıllardır hakim olan temel demokratik yapıya aykırılık olarak fiyatlanıyor.
Netanyahu, toplumsal ve siyasi muhalefetin yanı sıra devlet içinden gelen ağır baskılara boyun eğmedi ve taviz verecek somut adımlar atmadı.
Bir tür çözüm fırsatı var mı yoksa Netanyahu ve hükümeti hızla istedikleri yöne mi gidecekler? şimdi bilinmiyor
Netanyahu hükümetinin tartışmalı ‘yargı reformu’
İsrail Adalet Bakanı Yariv Levin, 5 Ocak’ta Yüksek Mahkeme’nin yetkilerini sona erdirecek ve yargının yargıçların seçimi üzerindeki etkisini azaltacak bir “yargı reformu” planladıklarını duyurdu.
Netanyahu liderliğindeki koalisyon hükümetinin yargının bazı yetkilerini Parlamento’ya devretme girişimleri, hükümet ile Yargıtay başta olmak üzere İsrail yargısı arasında gerginliğe neden oldu.
Ülkedeki en yüksek yargı mercii olarak görev yapan Yargıtay, Meclis’in çıkardığı yasaları anayasa taslağı olarak kabul edilen “temel yasalara” aykırı olduğu gerekçesiyle bozma yetkisine sahiptir.
Netanyahu hükümeti tarafından açıklanan yargı düzenlemesi, Yüksek Mahkeme’nin Meclis’ten geçen yasaları bozma yetkisini ortadan kaldırmayı amaçlıyor.
İsrail Başsavcısı Gali Baharav-Miara, hükümetin yargı düzenlemesine yönelik itirazlarını yazılı olarak sunarak, korkularının “kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı ve bireysel hakların korunması”nın bozulmasından kaynaklandığını belirtti.
